Op de eerste dag waarop ik aan één van mijn opdrachten begon, maakte ik op een bijzondere manier kennis met de organisatie. Nadat ik was opgevangen door de HR Manager liepen we naar een ruimte voor de weekstart met het hele bedrijf. In het midden van deze ruimte stond een zeepkist waar alle medewerkers in een cirkel omheen stonden. De ogen van ongeveer 40 medewerkers stonden op een blue Monday-achtige manier te kijken naar de kist. De sessie werd geopend en ik mocht mij als groentje introduceren op de kist. Ik klom op de zeepkist die en stuk hoger bleek te zijn dan ik dacht en wankelde. De spanning probeerde ik te verpakken met enthousiasme en al snel zat ik in mijn verhaal. Vervolgens werden alle mededelingen op de kist gedaan. Na de sessie vroeg ik aan een collega: ‘waarom doen jullie dat zo?’ De collega antwoordde: ‘tja, zo doen we dat hier nu eenmaal’. Mensen zijn gewoontedieren en door telkens als Interim Professional in een nieuwe organisatie te duiken, komen gedragspatronen naar boven. Voor mij ligt een deel van het werk als interimmer in de filosofie omdat je aan het begin van een nieuw project zonder oordeel naar de cultuur en ethiek in de organisatie probeert te kijken. Het leek me daarom interessant om wat thema’s uit de filosofieliteratuur te koppelen aan het interim vak.
Het eerste thema die te linken valt aan het interim werk is verwondering. Volgens het gedachtengoed van Socrates die leefde van ± 469 - 399 v. Chr (wat Plato vervolgens opschreef) is continu bevragen waarom mensen iets doen, of juist niet doen en je hierover verwonderen, de basis van filosofie. Verwondering bracht Socrates namelijk ‘het bestaan van eeuwige, onvergankelijke en transcendente ideeën aan te nemen (..) Als de mens naar de dingen kijkt, wordt in hem de herinnering wakker aan de ideeën, die de ziel voor haar vereniging met het lichaam heeft aanschouwd’. Met andere woorden, over alle dagelijkse dingen probeer je niet de werkelijkheid aan te nemen, maar open vragen te stellen. Dan blijf je ‘het denken’ stimuleren. Kortom, volgens Socrates ligt de essentie van filosofie in het doorvragen en verwonderen waardoor je als mens slimmer wordt. Hoe pas je dat toe tijdens een interim opdracht?
Nou, eigenlijk door je nieuwe collega’s als een boemerang continu open vragen te stellen. Doorvragen, doorvragen en doorvragen. Zo begrijp je waarom dingen zijn zoals ze zijn. Dat kan voor mij best lastig zijn omdat ik behoorlijk actie gedreven ben en kritisch kan zijn. Met als doel om zaken in de organisatie positief te verbeteren. Door de vragen die ik stelde waarom de organisatie een zeepkist gebruikt kwam ik erachter dat deze manier van presenteren bewust wordt ingezet. De zeepkist dient als communicatiemiddel én is een hulpmiddel om medewerkers te stimuleren uit de comfortzone te stappen en ‘in de spotlights’ iets te vertellen. Hier wilde ik natuurlijk niets aan veranderen. Naast dat je jezelf verrijkt door open naar een situatie te kijken – in tegenstelling tot gelijk een oordeel te vormen en eventueel je advies te geven – is dit ook waardevol voor de opdrachtgever. Het zet hem of haar aan het denken en geeft nieuwe inzichten.
Het tweede thema die ik wil toelichten is de methodische twijfel van René Descartes (1596 - 1650). Volgens hem was niets zeker behalve je eigen twijfels. Vroeger dacht men dat de zon letterlijk opkwam door om de aarde te bewegen. Als wetenschappers hier nooit aan twijfelden dachten wij dit nog steeds. Door werkelijkheden aan de tand te voelen en uitspraken van kennis te elimineren zou je tot echte waarheden komen. Volgens Descartes zijn zintuigen verraderlijk. Je ziet namelijk de zon opkomen maar voelt niet dat de aarde draait. Dit kan onbetrouwbaar zijn waardoor verkeerde conclusies worden verbonden aan de werkelijkheid. Lichaam vertroebelt dus de werkelijkheid en geest verbetert de werkelijkheid (door het twijfelen). Hij kwam dan ook met de world famous uitspraak ‘Cogito, ergo sum’ (ik denk, dus ik ben). Overigens is deze theorie weerlegd door Immanuel Kant (1724–1804) maar dat is een andere discussie. Descartes stelt net zoals Socrates dat je open naar een situatie moet kijken en dat onwetendheid juist leidt tot kennis.
Twijfelen dan maar? Daar lijkt het wel op. Niet zomaar alle waarheden in organisaties aannemen. Het zijn immers complexe systemen waarbij individuen, teams en divisies perspectieven hebben op beleid en werkprocessen. Tijdens een opdracht heb ik onderzocht wat de houding is van medewerkers tussen de 55 en 67 jaar ten opzichte van flexibele werkplekken. De aanname van de directie was dat zij hun zelf-gedecoreerde en muurvaste bureaus niet wilden afstaan. Ook niet door thuiswerken tijdens de pandemie. Dit kwam door hun observatie (aldus Descartes ‘het lichaam’) van volgebouwde bureaus met gekleurde fotolijsten, geeltjes en pennenbakjes. Ik heb er toen voor gekozen om onderzoek te doen. Uiteindelijk bleek dat het merendeel positief stond ten opzichte van flexplekken. Door onderzoek te doen en vragen te stellen was de werkelijkheid toch anders dan de observatie.
Socrates en Descartes vertellen ons dat onwetend en eigenlijk een beetje onnozel zijn je intelligent maakt. Bij de filosoof uit het oude Griekenland gaat het om open vragen stellen en jezelf verwonderen. Descartes zegt dat je niet op je lichaam moet vertrouwen doordat je observaties je ‘bij de neus kunnen nemen’. De geest valt te vertrouwen omdat die in staat is om te twijfelen. Hierdoor zal je de slimste mens worden.
Dit is een techniek die je kunt gebruiken om een situatie te onderzoeken. Het gaat niet om beïnvloeding van de ander met jouw argumenten en oordelen, maar om de ander te begrijpen. Je spreekt vooraf met elkaar af dat niemand het antwoord op een bepaalde vraagstelling weet. Het stappenplan:
Een deelnemer introduceert een probleem of vraag en deelt het te onderzoeken thema dat speelt in de organisatie. Bijvoorbeeld hoe krijgen we medewerkersgroep B gemotiveerd.
Zoek een voorbeeld uit de praktijk om gedrag en de omgeving te onderzoeken. Indien meerdere deelnemers een voorbeeld hebben kies je de beste uit. Bijvoorbeeld, laatst zag ik dat mijn team een uur met lunchpauze ging en tijdens het werk veel aan et kletsen was.
Stel elkaar open vragen, zonder oordeel en trek de werkelijkheid in twijfel. Zo ge je gezamenlijk onderzoeken welke betekenis achter het probleem ligt. Dit kunnen waardes of principes zijn. Wat betekent voor ons motivatie? Gaat het om de roosteruren draaien of kijken we naar resultaten en samenwerking?
Bronnen